Ernstige milieuverontreiniging, met name van de bodem en het water, komt in België en Nederland op grote schaal voor. Denk in België bijvoorbeeld aan de zinkfabrieken te Balen, Lommel en Overpelt, waar tuinen, landbouwpercelen, bossen én grondwater gevaarlijk verontreinigd zijn door zware metalen. Of meer recent de ernstige PFAS-vervuiling in de Schelde en Westerschelde, waar de chemische 3M-fabriek in Zwijndrecht verantwoordelijk voor is. In Nederland zijn ongeveer 250.000 locaties waar de bodem mogelijk ernstig vervuild is. Vaak gaat het om plekken waar vroeger benzinestations, garages, chemische wasserijen of gasfabrieken stonden en om landbouwgrond waar verboden bestrijdingsmiddelen werden gebruikt. We sommen de 10 meest verontreinigende stoffen van bodem én grondwater in België en Nederland voor je op. Laat er geen twijfel over bestaan, deze stoffen komen ook voor in het kraantjeswater of leidingwater. Meestal en gelukkig in kleine aantallen maar de cocktail van vervuiling blijft.
De meest voorkomende vervuiling is die van zware metalen zoals lood, kwik, zink, nikkel, chroom, cadmium, arseen en koper. Ze kunnen op allerlei manieren in het milieu terechtkomen. Als deze in het lichaam terechtkomen, kunnen ze schade aan de organen, bloedarmoede, astma, verminderde vruchtbaarheid, long- en huidkanker en aantasting van het zenuwstelsel veroorzaken. Afhankelijk van het soort metaal en de concentraties waaraan men wordt blootgesteld.”
Polycyclische aromatische koolwaterstoffen of PAKs zijn stoffen die ontstaan bij verbranding of verkoling en zitten ook in onder meer teer, asfalt en asresten. Ze zijn kankerverwekkend en zeer toxisch. Het probleem is vooral dat ze, net als de zware metalen, wijdverspreid zijn, omdat er zoveel grond wordt verplaatst.
“Graaf om het even waar een put en je staat versteld van wat je allemaal aantreft”
Uit HUMO, september 2021
Chemische stoffen met een hormoonverstorende werking vind je in onder meer speelgoed, voedselverpakkingen en cosmetica. Andere bekende hormoonverstoorders zijn vlamvertragers, waardoor bijvoorbeeld kleding, meubels, verf en vloerbedekking minder brandbaar wordt. Alle soorten plastics bevatten of zijn hormoonverstoorders. De specifieke structuur van hormoonverstoorders stelt ze in staat om de werking van onze eigen hormonen na te bootsen. Eens ze via voeding, drank, lucht, de huid of het water ons lichaam binnenkomen, imiteren ze onze hormonen, door ongepaste boodschappen uit te sturen of deze te verhinderen om op het juiste moment geleverd te worden. Artsen maken zich zorgen over het effect van deze hormoonverstoorders op onder meer de ontwikkeling van geslachtsorganen zoals genitale misvormingen bij babyjongens. Ook een verminderde vruchtbaarheid komt vaker voor. Hormoonverstoorders worden eveneens in verband gebracht met borst-, testis-, schildklier- en prostaatkankers, type 2 diabetes en obesitas, aandachtsproblemen en autisme.
In Nederland leidde nieuwe wetgeving over de uitstoot van stikstof tot een heuse crisis: boeren protesteerden met geweld en bijna twintigduizend bouwwerven werden stilgelegd. Via de mest van varkens en koeien komt het ook in de bodem en het water terecht. En zo ook in ons leidingwater. Stikstof kan worden omgezet in ammoniak, nitriet en nitraat. Dat zijn stoffen die heel makkelijk in water oplossen en vrij schadelijk zijn. Hoge concentraties nitraat in water kunnen tot overmatige algengroei leiden, zeker wanneer het warm is. Sommige algen kunnen bovendien zelf giftige stoffen produceren.
Persistent organic pollutants of POPs: blijvende organische verontreinigende stoffen. PFAS zijn zogenaamde forever chemicals, chemische stoffen die niet biologisch afbreekbaar zijn, waardoor ze zich in het milieu en ook in de mens kunnen opstapelen. Zo zijn er zeer veel. De bekendste zijn wellicht de pcb’s. Dit zijn stoffen die in sommige olie- en plasticsoorten, bouwmaterialen en pesticiden met chloor zitten. Verder dioxines, vlamvertragers en insecticiden als DDT. Ze komen allemaal in de natuur terecht. Twijfel er niet aan, ook in ons leidingwater.
In de landbouw worden veel pesticiden gebruikt, die zich in het lichaam kunnen opstapelen. Via residuen die zijn achtergebleven op gewassen kunnen wij pesticiden binnenkrijgen, want sommige van de vele chemische bestrijdingsmiddelen dringen zelfs in de schil of in het vruchtvlees. Zo is glyfosaat een zeer efficiënte onkruidverdelger die oplosbaar is in water en relatief snel afbreekt in de bodem. Dat wil zeggen dat het alles vernietigt en je een paar weken later alweer in dezelfde bodem kunt zaaien. In België en Nederland is Roundup nog steeds het meest gebruikte middel tegen onkruid. Via het oppervlaktewater komen pesticiden in de bodem van waterlopen terecht. In 2015 en 2016 deed het VMM onderzoek naar de aanwezigheid van pesticiden in het oppervlaktewater. Op alle meetplaatsen werden toen pesticiden teruggevonden, soms tot bijna vijftig verschillende soorten op één locatie. In totaal werden er meer dan honderd pesticiden gemeten. Een aantal ervan vond men terug in meer dan 75% van de meetplaatsen.
In de periode tussen 2000 en 2011 werd bijna 80% van de meetplaatsen beoordeeld als niet verontreinigd met pesticiden. Voor de periode van 2012 tot 2015 is dat gedaald naar 65%. Het aantal verontreinigde waterbodems is dus significant toegenomen.
De PFAS-groep staat bekend als zogenoemde emerging contaminants: stoffen die door hun nuttige eigenschappen in veel materialen en producten worden verwerkt, maar waarvan men de laatste jaren heeft ontdekt dat ze toch niet zo heilzaam zijn voor mens en milieu. De PFAS zijn wel het bekendste, en ze worden ook het meest gebruikt. Ze zijn water- en vetafstotend, maar ook hittebestendig en zeer sterk, en worden daarom zowat overal in verwerkt: in de antiaanbaklaag van braadpannen en in textiel, maar ook in cosmetica, brandblusschuim, schoonmaakmiddelen, smeermiddelen en de coating van pizzadozen. Er is ook MTBE, een stof die aan benzine wordt toegevoegd als loodvervanger. Van MTBE weten we nu dat ze het grondwater kan aantasten. In een aantal Amerikaanse staten is MTBE ondertussen verboden, omdat het bij de productie van drinkwater voor problemen kan zorgen.
Plastic breekt tot steeds kleinere deeltjes af. Zijn die kleiner dan 5 millimeter, dan spreken we van microplastics. Daartoe behoren ook de piepkleine plastic korreltjes die in sommige cosmetica zitten en degene die afkomstig zijn van de slijtage van autobanden of synthetische kleding, bijvoorbeeld als die gewassen wordt. Microplastics en microkorrels vallen uit elkaar tot nog kleinere deeltjes, de nanoplastics – een nanometer is een miljardste van een meter, dat is dus héél klein. De meeste microplastics passeren via het spijsverteringsstelsel door het lichaam en scheiden we uit. Maar de kleinste deeltjes kunnen door de darm opgenomen worden en zo in onze bloedbaan raken. Men heeft die nanodeeltjes al op verschillende plaatsen in het menselijke lichaam en ook in placenta teruggevonden. Uit studies met dieren blijkt dat ze zich ook in de organen kunnen opstapelen, onder andere in de hersenen, lever en nieren. Omdat micro- en nanoplastics zo klein zijn, zitten ze overal: in de bodem, in het water en in de lucht die we inademen. Microplastics zijn hormoonverstoorders en kankerverwakkend.
Uit een rapport van 2020 van het RIVM, het Nederlandse Sciensano, bleek dat sloten, rivieren en plassen veel meer resten van voorgeschreven medicijnen bevatten dan gedacht. Volgens dat RIVM-rapport komt er in Nederland jaarlijks minstens 190 ton farmaceutische stoffen in het oppervlaktewater terecht. Voor België is geweten, dat van de zeventien medicijnen waarnaar werd gezocht in een studie uit 2013 in opdracht van de VMM, jaarlijks ongeveer tien ton in het oppervlaktewater belandt, waaronder antibiotica, antidepressiva, pijnstillers en röntgencontrastmiddelen. Dit is een fractie van alle geneesmiddelen die in Vlaanderen worden gebruikt. Waarschijnlijk zijn de hoeveelheden dan ook vergelijkbaar met die in Nederland.
Farmaceutische stoffen kunnen al bij zeer lage concentraties een groot effect hebben. Zo is er een studie over vissen die van geslacht veranderden, omdat ze te veel aan kunstmatige hormonen uit anticonceptiemiddelen werden blootgesteld. Bij vissen zijn ook gedragsveranderingen vastgesteld die aan farmaceutische stoffen gelinkt kunnen worden.
Nog een chemische stof die volgens experts een probleem kan worden, is chroom-6, wat al het nieuwe asbest wordt genoemd. Pas sinds kort is geweten dat chroom-6 niet enkel in de bodem zit, maar dat ook gebouwen en waterlopen ermee verontreinigd zijn. Het is gevaarlijker dan gewoon chroom, omdat het beweeglijker is en zich op fijne stofdeeltjes kan vastzetten. Chroom-6 wordt gelinkt aan longkanker en meerdere luchtwegaandoeningen. De EU heeft het gebruik ervan al drastisch beperkt, maar ook de historische vervuiling moet worden aangepakt. In de luchtvaartindustrie worden coatings met die stof overigens wel nog gebruikt.
Bronnen:
Aanverwante artikelen over water:
Mondiaal gebeuren er met regelmaat ‘ongelukken’, die vaak desastreuze gevolgen hebben voor (de gezondheid van)…
Veel kraanwater bevat asbest, afkomstig uit waterleidingen, gemaakt van oersterk asbestcement (bekend onder de merknaam…
Van PFAS (poly- en perfluoroalkylstoffen) bestaan zo'n 6000 verschillende soorten, waaronder PFOA, PFOS, PTFE (Teflon) en GenX.…
Wereldwijd worden 800 miljoen kinderen, of één op de drie, getroffen door loodvergiftiging. In België…
Slechts enkele merken hebben geen microplastics in hun water Microplastics zijn inmiddels overal: ook in…
Onderschat de horeca de consument door kraanwater te serveren? Volgens kenners is het soort water…